«مهلت یک ماه معاون اول قوه قضائیه به وزیر ارتباطات برای فیلتر وایبر و واتس‌اپ»، همه چیز از همین خبر شروع شد. خبری که تقریبا از اواخر شهریور‌ماه تاکنون مرکز توجه بسیاری از رسانه‌ها بوده است و اظهار‌نظر‌های مختلفی درخصوص این تصمیم بیان شده است.

اما این اولین بار نیست که تصمیم به فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی نظیر وایبر، واتس‌اپ و... گرفته می‌شود. سال‌های گذشته نیز این شبکه‌های محبوب پیام رسان بدون اطلاع قبلی نیز فیلتر شده و بسیاری از کاربران را دچار مشکل کرده‌اند.

اما این بار گویا مسوولان مربوطه تصمیم گرفته‌اند با اطلاع قبلی و با ارائه فرصت یک ماه اقدام به فیلتر این شبکه‌های پیام‌رسان کنند.
تصمیم برای فیلتر شدن وایبر به خاطر انتشار مطالب توهین‌آمیز به مقامات بلندپایه کشور کلید خورد. این تصمیم تا‌کنون مخالفان و موافقان بسیاری نیز داشته است.

موافقانی که معتقدند این تصمیم باید زودتر از این گرفته می‌شد تا جلوی اهانت و اشاعه فساد گرفته می‌شد و مخالفانی که بر این باورند که راه‌حل جلوگیری از جرم فیلتر کردن نیست و می‌‌توان با استفاده از فیلترینگ نظام‌مند یا هوشمند نیز جلوی اشاعه محتوای مجرمانه را گرفت؛ برای مثال محمود واعظی وزیر ارتباطات، چندی بعد از ضرب‌الاجل اعلام کرد اعتقاد به حذف محتوای مجرمانه داریم و این حرف کاملا درست است اما اینکه با مسدود کردن بخواهیم این کار را درست کنیم، حرف دیگری است.

اظهارات متفاوت برای فیلترینگ
از حدود دو هفته پیش که بحث ضرب‌الاجل معاون اول قوه‌قضائیه به وزارت ارتباطات برای فیلترینگ وایبر، واتس‌اپ و... مطرح شد، اظهار نظرهای مختلفی درخصوص فیلتر شدن یا نشدن این سرویس و دیگر سرویس‌های پیام رسان موبایلی شنیده شده است.

برای مثال سیدرمضان شجاعی‌کیاسری، ‌عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در این خصوص گفته بود که اولتیماتوم وزارت اطلاعات برای حذف وایبر و واتس‏اپ نیست، بلکه برای حذف مفسده‏ای است که در این شبکه‏های مجازی وجود دارد.

وی در ادامه تاکید کرده بود که نمی‏شود با فناوری مقابله کرد؛ بلکه باید راه و روش‏هایی را پیگیری کنیم که بتوانیم از این فناوری‏ها به نحو مطلوب استفاده کنیم؛ منتها باید مفسده و تخریبی را که به اخلاق و فرهنگ جامعه صدمه وارد می‏کند از اصل کار واتس‏اپ و وایبر و هر گونه خدمات مجازی که ارائه می‏شود، جدا کنیم.

به گفته شجاعی‌کیاسری همه دنیا این کار را انجام می‏دهند و ما هم باید در این مسیر حرکت کنیم؛ بنابراین وزارت ارتباطات باید راهکارهایی در این راستا پیشنهاد دهد.
در اظهار‌نظر دیگری نیز، ‌اسماعیل احمدی‌مقدم، ‌فرمانده نیروی انتظامی اعلام کرده بود که استفاده اصولی از فناوری‌های ارتباطی در فضای مجازی، لازمه پیشرفت در دنیای کنونی است و در عصر ارتباطات، استفاده از این فناوری‌ها اجتناب‌ناپذیر است؛ اما موضوع مهم در این زمینه انجام مراقبت و نظارت لازم از‌سوی ارگان‌های ذی‌ربط به‌منظور استفاده اصولی و غیرمضر از این امکانات در فضای مجازی است.

احمدی‌مقدم خاطرنشان کرده بود که اگر شورای عالی فضای مجازی کار خود را در ارتباط با نحوه استفاده مشترکان از فناوری‌های ارتباطی مانند فیس‌بوک و وایبر سرعت دهد، به‌طور قطع، نتیجه مطلوب‌تری در این زمینه حاصل خواهد شد.

در همین زمینه حمید شهریاری، معاون رئیس قوه قضائیه با تاکید بر اینکه این قوه موافق فیلتر شدن شبکه‏های پیام‏رسان موبایلی نیست، اعلام کرد: ما از ابتدا به دنبال مدیریت بوده‏ایم و یکی از مشکلات جدی عدم تشکیل جلسه شورای‌عالی فضای مجازی است که باید این فضا را مدیریت کند.

شهریاری تصریح کرد: ما به دنبال بسته شدن پیام‏رسان‏های موبایلی نیستیم و از ماه‌های قبل هم مدام به وزارتخانه بحث مدیریت آنها را گوشزد کرده‏ایم و از ابتدا هم به دنبال مدیریت آن بوده‏ایم و معتقدیم یکی از مشکلات جدی عدم تشکیل شورای‌عالی فضای مجازی است، باید این فضا را مدیریت کند و اکنون سه ماه است که جلسات آن تشکیل نشده و معتقدیم که دولت در تشکیل آن کندی کرده است.

فیلترینگ از نوع هوشمند
شاید هم همین فشارها در آخر باعث شده که روز دوشنبه نخستین نرم‌افزار فیلترینگ هوشمند کشور با حمایت شورای عالی فضای مجازی عملیاتی شود.

در واقع، در شرایطی که حدود ۱۰ روز از ضرب‌العجل برای فیلترینگ برخی شبکه‌های موبایلی می‌گذرد، مرکز ملی فضای مجازی اعلام کرد که با حمایت جامعه دانشگاهی اولین نرم‌افزار فیلترینگ هوشمند کشور را به بهره‌برداری رسانده است.

حال با طرح این مبحث این سوال پیش می‌آید که آیا با بهره‌برداری از نرم‌افزار فیلترینگ هوشمند، امکان پالایش مناسب روی محتواهای شبکه‌های اجتماعی ایجاد شده و بحث فیلترینگ این شبکه‌ها که بیش از یک سال است از قول افراد مختلف و با استنادات متعدد طرح می‌شود، پایان خواهد یافت یا همچنان کاربران این شبکه‌ها بر سر راه دوراهی بیم و امید خواهند بود.

سیستم فیلترینگ هوشمند تصویر، فیلم و متن در موضوعات اخلاقی به منظور بهره‌گیری از خدمات مفید شبکه جهانی اینترنت و برنامه‌ریزی برای صیانت از آسیب‌های ناشی از آن، با حمایت مرکز ملی فضایی مجازی از طرح‌های علمی دانشگاهی به بهره‌برداری رسید.

از مشخصه‌های این نرم‌افزار، تشخیص هوشمند محتوای درخواست‌شده کاربر است که سرعت و گستره صفحات پالایش شده را افزایش می‌دهد و با کاهش نرخ خطا، کاربر سریع‌تر و دقیق‌تر به محتوای مفید مورد نیاز خود دست پیدا می‌کند.
همچنین در این نرم‌افزار به دلیل امکان پالایش جزئی صفحات و ریزدانگی، پالایش صرفا بر صفحاتی اعمال می‌شود که به دلیل محتوای نامناسب نیاز به پالایش دارند و نیازی به بستن کل دامنه نیست.

از ویژگی‌های دیگر این طرح، توزیع‌شدگی است که براساس آن سازمان‌ها، شرکت‌ها و موسسات می‌توانند این نرم‌افزار را مستقلا به کار گیرند.
نرم‌افزار فیلترینگ هوشمند کشور در حال حاضر مراحل آزمایشی نهایی خود را به پایان رسانده و در چندین سازمان و نهاد راه‌اندازی شده است.

در مرحله اول، این طرح با همکاری مشترک پژوهشکده فضای مجازی دانشگاه شهید بهشتی و سازمان تبلیغات اسلامی (موسسه اطلاع رسانی تبیان) در چندین مرکز داخل کشور و همزمان به‌عنوان یک طرح صادراتی در خارج از کشور راه‌اندازی شده است و مراحل بعدی این طرح در آینده نزدیک اجرا خواهد شد.

پیش از این در گزارش‌های مختلف این گونه عنوان شده بود که نرم‌افزار اپلیکیشن‌های ارتباطی موبایل در ایران محبوبیت بالایی داشته و به‌عنوان مثال نرم‌افزاری مانند وایبر در ایران بالاترین درصد استفاده‌کنندگان را دارد و تعداد کاربران آن در ایران به بیش از ۱۱ درصد رسیده‌است.

همچنین در ارتباط با تانگو بر اساس برخی آمارهای ارائه شده، ایران دومین کشور در میان پنج کشور پرکاربر این نرم‌افزار به شمار می‌رود و حدود ۱۳ درصد کاربران موبایل در ایران از این نرم‌افزار استفاده می‌کنند؛ البته استفاده از واتس‌اپ در ایران حداقل در اندازه پنج کشور اول کاربران این شبکه نیست و به نظر می‌رسد علاقه‌مندان کمتری برای این شبکه وجود دارد؛ اما به هر حال طبق صحبت‌هایی که اخیرا مطرح شده، قرار بر آن بوده است که شبکه‌های اجتماعی موبایلی به دلیل نبود امکان نظارت کامل روی آنها فیلتر شوند؛ حال باید منتظر ماند تا با کارکرد نرم‌افزار فیلترینگ هوشمند، معلوم شود آیا این نرم‌افزار و فعالیت آن می‌تواند دغدغه‌های موجود را برطرف کند یا خیر؟!

حالا اینکه اجرای فیلترینگ هوشمند می‌تواند مشکلات و نگرانی‌ها را درخصوص استفاده از شبکه‌ها و سرویس‌های اینترنتی کشور بر‌طرف کند، ‌آنچه درخصوص انتشار شایعات یا توهین به افراد مهم یک جامعه توسط یک شبکه پیام‌رسان مانند وایبر مهم به نظر می‌رسد، این است که علت انتشار چنین خبرهایی، به‌خاطر وجود وایبر یا دیگر شبکه‌های اینترنتی نیست؛ بلکه به باور کارشناسان، نبود دانش کافی و عدم فرهنگ‌سازی مناسب در استفاده از ابزارهای ارتباطی، سبب بروز چنین مشکلاتی می‌شود و اگر مسوولان مربوطه تصمیم به فیلتر کردن یا ایجاد محدودیت کاربران به چنین سرویس‌هایی را بگیرند، تنها صورت‌مساله را پاک کرده‌اند.