مریم میرزاخانی؛ نابغه‌ای فراتر از مرزها

غزال زیاری: در جهانی که ریاضیات معمولا به عنوان علمی خشک و انتزاعی به نظر می‌رسد، مریم میرزاخانی نشان داد که این علم می‌تواند عرصه‌ای از خلاقیت، شهود و زیبایی باشد. او نخستین زن و نخستین ایرانی‌ای بود که موفق به دریافت مدال فیلدز – معتبرترین جایزه ریاضیات جهان – شد و با پژوهش‌های پیشروی خود، نامش را در تاریخ علم جاودانه کرد.

میرزاخانی متولد ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ در تهران، از همان کودکی شیفته خواندن و نوشتن داستان بود و رویای نویسنده‌شدن را در سر داشت. اما ورودش به مدرسه تیزهوشان (فرزانگان) و علاقه روزافزونش به ریاضیات، مسیر زندگی‌اش را تغییر داد. او با پشتکار و علاقه، به یکی از درخشان‌ترین دانش‌آموزان ریاضی کشور بدل شد و در سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ دو مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی را از آن خود کرد و حتی در دومین حضورش در این المپیاد، نمره کامل را نیز کسب کرد.

میرزاخانی دوره کارشناسی اش را در دانشگاه صنعتی شریف گذراند و سپس راهی آمریکا شد. او در سال ۲۰۰۴، مدرک دکترای خود را از دانشگاه هاروارد، زیر نظر کرتیس مک‌مولن، ریاضیدان برجسته و برنده مدال فیلدز، دریافت کرد. پایان‌نامه دکترای او شامل نوآوری‌هایی در هندسه هذلولوی و دینامیک سطوح ریمانی بود؛ حوزه‌هایی که درک آنها نیازمند تخیل، شهود هندسی و مهارت تحلیلی بالا است.

از جمله مهم‌ترین دستاوردهای علمی او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ارائه راهکارهایی نوین برای محاسبه حجم فضاهای مدولار در هندسه هذلولوی؛
• تحلیل رفتار ژئودزیک‌های بسته ساده روی سطوح؛
• تلفیق روش‌های جبری و هندسی برای حل مسائل پیچیده در نظریه سطوح ریمانی؛
• گشودن افق‌های جدید در درک دینامیک‌های سیستم‌های پیچیده، با کاربردهایی در فیزیک نظری به‌ویژه در نظریه ریسمان.

میرزاخانی پس از دوره‌ای کوتاه در دانشگاه پرینستون، به‌عنوان استاد تمام به دانشگاه استنفورد پیوست. در سال ۲۰۱۴ و تنها در ۳۷ سالگی، به پاس تحقیقات درخشان مریم، مدال فیلدز به او  اهدا شد. این جایزه به ریاضیدانان زیر ۴۰ سالی اعطا می‌شود که دستاوردهایی بنیادین در حوزه خود ارائه داده باشند.

در کنار فعالیت‌های علمی، زندگی شخصی او نیز سرشار از سادگی و فروتنی بود. او با یان وندارک، استاد دانشگاه استنفورد ازدواج کرد و مادر دختری به نام آناهیتا شد. همسرش درباره او گفته بود: «مریم چنان متواضع بود که حتی در جمع‌های غیررسمی، دستاوردهای علمی‌اش را از دیگران پنهان می‌کرد.»

این بانوی افتخار آفرین در سال ۲۰۱۳،به سرطان پستان مبتلا شد و در ۲۳ تیر ۱۳۹۶  درگذشت. جامعه علمی جهان، در سوگ نابغه‌ای فرو رفت که فراتر از جنسیت و مرزهای جغرافیایی، به الگویی جهانی بدل شده بود.

در بزرگداشت یاد و میراث علمی او، روز تولدش، ۲۲ اردیبهشت ، به عنوان «روز جهانی زن در ریاضیات» نام‌گذاری شده است؛ روزی برای تجلیل از حضور و نقش زنان در عرصه‌ای از علم که قرن‌ها به مردان اختصاص داشت.

زندگی مریم میرزاخانی گواهی است بر این حقیقت که با اشتیاق، تخیل و پشتکار، می‌توان بلندترین قله‌های علمی را فتح کرد؛ حتی اگر راه رسیدن به این قله‌ها هموار نباشد.

۵۸۳۲۱