اینترنت نسل ششم چه خطراتی برای حقوق کودکان دارد؟

گروه فرهنگ خبرگزاری آنا ـ محمدمهدی سیدناصری؛ حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان: تحولات پرشتاب فناوری‌های نوین از جمله اینترنت ۶ G، ربات‌های هوشمند و توسعه شهر‌های هوشمند، فرصت‌هایی نوین و در عین حال تهدید‌هایی پنهان را برای کودکان به همراه آورده است. در حالی‌که این فناوری‌ها می‌توانند موجب ارتقای آموزش، سلامت و مشارکت اجتماعی کودکان شوند، نبود قوانین حمایتی، نابرابری دیجیتال و نظارت ناکافی، آنها را در معرض مخاطراتی، چون بهره‌کشی دیجیتال، تبعیض فناورانه و تضعیف حریم خصوصی قرار می‌دهد.

در عصر حاضر، فناوری نه‌فقط یک ابزار، بلکه به‌مثابه ساختاری همه‌جانبه بر بستر زندگی انسان‌ها گسترده شده است؛ ساختاری که همزمان توان خلق فرصت‌ها و برافراشتن تهدید‌ها را در خود دارد. کودکان، به‌مثابه حساس‌ترین و آسیب‌پذیرترین گروه انسانی، در مواجهه با این تحولات فناورانه، نیازمند حمایت‌هایی مضاعف‌اند؛ حمایت‌هایی که نه‌تنها از جنس مقررات حفاظتی، بلکه از جنس عدالت، کرامت انسانی و آینده‌نگری‌اند. ظهور فناوری‌هایی، چون اینترنت نسل ششم (۶ G)، رباتیک هوشمند و معماری شهری دیجیتال موسوم به «شهر‌های هوشمند»، نویدبخش عصری نوین در تجربه زیستی بشر است.

این فناوری‌ها، پتانسیل‌هایی بی‌بدیل در توانمندسازی کودکان، ارتقای آموزش، سلامت، ایمنی و رفاه آنان دارند. با این حال، در غیاب نظام‌های حقوقی متناسب، چنین نوآوری‌هایی می‌توانند به ابزاری برای نقض گسترده حریم خصوصی کودکان، تشدید نابرابری‌های دیجیتال، و تضعیف هویت و رشد اجتماعی آنان بدل شوند. مسئله‌ی بنیادین این است که فناوری، بی‌طرف نیست؛ بلکه در هر زمینه‌ای از جمله در ارتباط با کودکان، حامل ارزش‌ها، ساختار‌های قدرت، و الگو‌های فرهنگی خاصی است.

از این منظر، پرسش کلیدی آن است که در برابر موج پرشتاب تحولات فناورانه، جایگاه حقوق کودکان چیست و چگونه می‌توان از اصل مصلحت عالیه کودک در بستر جهان دیجیتال حفاظت کرد؟ آیا نظام‌های حقوقی، اجتماعی و آموزشی ما آماده‌ی ورود به عصر هوش مصنوعی کودک‌محور و شهر‌های هوشمندند؟

۱- کودکان و اینترنت نسل ششم آزادی یا تهدید؟

الف) فرصت‌های اینترنت ۶ G برای کودکان

۱. افزایش سرعت و دسترسی جهانی: اینترنت ۶ G امکان دسترسی فوق‌سریع به اطلاعات را فراهم می‌کند و می‌تواند آموزش دیجیتال را برای کودکان در مناطق محروم تسهیل کند.۲. تجربه‌های یادگیری پیشرفته: واقعیت مجازی (VR) و هوش مصنوعی (AI) در بستر ۶ G به کودکان کمک می‌کند تا از طریق شبیه‌سازی‌های پیشرفته یادگیری عمیق‌تری داشته باشند.۳. افزایش ایمنی در فضای مجازی: با بهره‌گیری از فناوری‌های جدید، امنیت سایبری برای کودکان ارتقا می‌یابد و احتمال سوءاستفاده کاهش می‌یابد.

ب) چالش‌های حقوقی و اخلاقی

۱. نقض حریم خصوصی کودکان: جمع‌آوری داده‌های بیومتریک و رفتار‌های آنلاین کودکان می‌تواند زمینه‌ساز سوءاستفاده شرکت‌های فناوری یا حتی مجرمان سایبری شود.

۲. محتوای نامناسب و دسترسی بی‌رویه: ۶ G دسترسی سریع‌تری به محتوا‌های آنلاین ایجاد می‌کند که در صورت نبود نظارت، کودکان ممکن است در معرض اطلاعات مضر قرار بگیرند.۳. وابستگی بیش از حد به فناوری: مطالعات نشان داده‌اند که وابستگی کودکان به اینترنت می‌تواند باعث کاهش تعاملات اجتماعی، افزایش اضطراب و حتی مشکلات شناختی شود.اتحادیه اروپا با اجرای مقررات عمومی حفاظت از داده‌ها (GDPR)، شرکت‌های فناوری را موظف کرده است که برای جمع‌آوری داده‌های کودکان، رضایت والدین را جلب کنند. همچنین، برنامه‌هایی مانند “سیاست‌های دیجیتال دوستدار کودک” در حال توسعه هستند تا محتوای آنلاین را متناسب با سن کودکان تنظیم کنند.

۲- رباتیک و تأثیر آن بر حقوق کودکانالف) مزایای ورود ربات‌ها به زندگی کودکان۱. ربات‌های آموزشی و پرورشی: ربات‌هایی مانند “کوئیکو” و “نائو” به کودکان مبتلا به اوتیسم کمک می‌کنند تا مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنند.۲. امنیت و مراقبت: ربات‌های هوشمند می‌توانند به عنوان پرستاران دیجیتال در خانه‌ها عمل کرده و امنیت و سلامت کودکان را تأمین کنند.۳. افزایش مهارت‌های فنی و تفکر انتقادی: یادگیری کدنویسی و تعامل با ربات‌ها، خلاقیت و تفکر انتقادی کودکان را تقویت می‌کند.ب) چالش‌های حقوقی و اجتماعی۱. وابستگی عاطفی کودکان به ربات‌ها: کودکان ممکن است به جای تعامل انسانی، ارتباط عاطفی با ربات‌ها برقرار کنند که می‌تواند بر رشد اجتماعی آنان تأثیر منفی بگذارد.

۲. حریم خصوصی و امنیت داده‌ها: ربات‌های هوشمند اطلاعات رفتاری و شخصی کودکان را جمع‌آوری می‌کنند که ممکن است مورد سوءاستفاده قرار گیرد.۳. مشکلات هویتی و رشد شخصیتی: تعامل مداوم با ربات‌ها می‌تواند بر شکل‌گیری هویت کودکان تأثیر گذاشته و باعث تغییر در نحوه پردازش احساسات و هیجانات آنان شود.ژاپن یکی از پیشروترین کشور‌ها در زمینه رباتیک کودک‌محور است. قوانین حریم خصوصی سختگیرانه در این کشور مانع از جمع‌آوری غیرقانونی داده‌های کودکان توسط ربات‌های هوشمند شده است. همچنین، استفاده از ربات‌ها در مدارس تنها تحت نظارت دقیق معلمان و والدین مجاز است.۳- شهر‌های هوشمند و تأثیر آن بر حقوق کودکانالف)

مزایای شهر‌های هوشمند برای کودکان۱. امنیت بالاتر: استفاده از دوربین‌های هوشمند و سیستم‌های تشخیص چهره می‌تواند از کودکان در برابر تهدید‌های احتمالی محافظت کند.۲. حمل‌ونقل ایمن‌تر: سیستم‌های حمل‌ونقل خودکار و هوشمند می‌توانند از بروز تصادفات و آسیب‌های احتمالی به کودکان جلوگیری کنند.۳. فضا‌های آموزشی و تفریحی هوشمند: پارک‌های هوشمند و مدارس دیجیتالی، تجربه آموزشی و تفریحی کودکان را متحول کرده‌اند.

ب) چالش‌های قانونی و اجتماعی۱. نظارت گسترده و تهدید حریم خصوصی: جمع‌آوری داده‌های کودکان در فضا‌های عمومی می‌تواند تهدیدی برای حقوق شخصی آنها باشد.۲. دسترسی نابرابر به فناوری: کودکان مناطق محروم ممکن است از امکانات شهر‌های هوشمند بی‌بهره بمانند که باعث تشدید نابرابری دیجیتال می‌شود.۳. وابستگی به فناوری در محیط شهری: زندگی در یک محیط بیش از حد هوشمند ممکن است مهارت‌های پایه‌ای کودکان، مانند تصمیم‌گیری مستقل و حل مسئله را تحت تأثیر قرار دهد.

مطالعه تطبیقی: شهر‌های هوشمند اسکاندیناویکشور‌هایی مانند سوئد و دانمارک قوانینی را برای حفاظت از داده‌های کودکان در شهر‌های هوشمند تصویب کرده‌اند و برنامه‌های ویژه‌ای برای مشارکت کودکان در طراحی فضا‌های شهری اجرا می‌کنند. برای بهره‌مندی از فرصت‌های فناوری‌های نوین و کاهش تهدید‌های آن، لازم است چارچوب‌های حقوقی مشخصی برای حمایت از کودکان تدوین شود. برخی از اقدامات پیشنهادی عبارت‌اند از:

۱. تدوین قوانین سختگیرانه‌تر برای حفاظت از داده‌های کودکان در فضای مجازی، رباتیک و شهر‌های هوشمند.۲. آموزش سواد دیجیتال به کودکان و والدین برای استفاده ایمن از فناوری‌های جدید.۳. توسعه راهکار‌های نظارت هوشمند بدون نقض حریم خصوصی کودکان.۴. تقویت همکاری‌های بین‌المللی برای تدوین استاندارد‌های جهانی حمایت از حقوق کودکان در حوزه فناوری.با اجرای این راهکارها، می‌توان از ظرفیت‌های عظیم فناوری برای ارتقای کیفیت زندگی کودکان بهره برد، بدون آنکه حقوق آنها مورد تهدید قرار گیرد.

ورود به عصر فناوری‌های نوین نظیر اینترنت ۶ G، رباتیک و شهر‌های هوشمند، تنها یک جهش تکنولوژیک نیست؛ بلکه تغییری بنیادی در شیوه زیستن، آموختن، تعامل اجتماعی و شکل‌گیری هویت کودکان است. اگرچه این فناوری‌ها می‌توانند ابزاری برای تحقق حق آموزش، سلامت، بازی، مشارکت و ایمنی کودکان باشند، اما در غیاب یک سیاست‌گذاری هوشمندانه، می‌توانند زمینه‌ساز بهره‌کشی دیجیتال، تبعیض فناورانه و استثمار بی‌صدا و بی‌چهره کودکان شوند. در این مسیر، مسئولیت دولت‌ها، قانون‌گذاران، شرکت‌های فناوری و حتی والدین، بیش از هر زمان دیگر حیاتی و چندبُعدی است.

نخست، تدوین چارچوب‌های حقوقی صریح و به‌روز برای حفاظت از داده‌های کودکان، تضمین امنیت آنلاین، و کنترل ربات‌های کودک‌محور ضروری است. دوم، عدالت دیجیتال باید سرلوحه سیاست‌های توسعه شهر‌های هوشمند قرار گیرد تا هیچ کودکی در حاشیه‌ی این تحولات باقی نماند.

 سوم، آموزش سواد دیجیتال و تربیت اخلاقی کودکان باید به‌گونه‌ای طراحی شود که آنها را نه صرفاً کاربران منفعل، بلکه بازیگران فعال، آگاه و مقاوم در برابر تهدید‌های فناوری سازد.تجربه کشورهایی، چون فنلاند، دانمارک، کره‌جنوبی و استونی نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری هدفمند بر زیرساخت‌های حقوقی و تربیتی، می‌تواند فناوری را در خدمت منافع کودک قرار دهد.

 ایران نیز با داشتن ظرفیت‌های حقوقی غنی و فرهنگی پویا، می‌تواند پیش‌گام در طراحی الگوی بومی حمایت از حقوق کودکان در جهان فناوری‌محور شود.در نهایت، باید به این باور برسیم که فناوری اگر با عدالت، اخلاق و حقوق کودک همراه نباشد، نه‌تنها خلاقانه نیست، بلکه ویرانگر است. عصر دیجیتال، عصر آزمونی نوین برای تمدن بشری است؛ تمدنی که اگر کودک در قلب آن نباشد، آینده‌ای نخواهد داشت.

References

1. ^{^}به گزارش خبرگزاری - (sahebkhabar.ir)
2. ^{^}∎ (sahebkhabar.ir)
3. ^{^}​ (sahebkhabar.ir)

Authors: صاحب‌خبران - جدیدترین و آخرین اخبار ایران و جهان - علمی-فناوری