پروبیوتیک‌ها سوپراستار سلامت یا شوخی بازاریابی؟
محبوبیت فزاینده پروبیوتیک‌ها با اما و اگر
پروبیوتیک‌ها، که به طور طبیعی در برخی مواد غذایی تخمیری مانند ماست، کفیر و ترشی‌ها یافت می‌شوند، حالا به شکل مکمل‌های تجاری در بازار جهانی حضوری جدی دارند. این ترکیبات زنده، معمولاً شامل سویه‌هایی از جنس لاکتوباسیلوس (Lactobacillus)، بیفیدوباکتر (Bifidobacterium) و برخی مخمر‌ها هستند و گفته می‌شود با تقویت میکروبیوم روده، نقش مهمی در سلامت انسان دارند.
اما آن‌چه مصرف‌کنندگان معمولاً نمی‌دانند این است که اثرات این موجودات میکروسکوپی نه تنها به نوع سویه، بلکه به زمینه زیستی هر فرد بستگی دارد. نتایج یک سویه خاص در یک مطالعه بالینی، الزاماً به معنای کارایی آن در بدن تمام افراد نیست.
روده، مغز و خط ارتباطی پیچیده میان آنها
یکی از جذاب‌ترین زمینه‌های پژوهشی مرتبط با پروبیوتیک‌ها، ارتباط آنها با سلامت روان است. مفهوم «محور روده-مغز» اکنون دیگر صرفاً یک نظریه نیست. مطالعات بالینی متعددی، نشان داده‌اند که برخی سویه‌های پروبیوتیک می‌توانند بر علائم اضطراب و افسردگی تأثیرگذار باشند.
این تأثیر از طریق تعاملات پیچیده میان سیستم عصبی، دستگاه گوارش و ترکیب میکروبی روده رخ می‌دهد. اگرچه هنوز بسیاری از مکانیسم‌های این ارتباط در دست بررسی است، نتایج اولیه نشان می‌دهد که باکتری‌های مفید می‌توانند تولید پیام‌رسان‌های عصبی مانند سروتونین را تحت‌تأثیر قرار دهند.
از بهبود گوارش تا نقش احتمالی در مقابله با بیماری‌های مزمن
شواهد علمی به‌خصوص در مورد اثربخشی پروبیوتیک‌ها بر مشکلات گوارشی، نسبتاً قوی‌تر است. نتایج منتشرشده در پایگاه داده Cochrane Reviews نشان می‌دهد که استفاده از برخی پروبیوتیک‌ها می‌تواند تا ۴۰ درصد از خطر اسهال ناشی از آنتی‌بیوتیک‌ها بکاهد. همچنین در مبتلایان به سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، مصرف سویه‌های خاصی مثل لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتر، علائم را کاهش داده است.
در حوزه بیماری‌های مزمن نیز برخی تحقیقات اولیه نتایج امیدوارکننده‌ای ارائه داده‌اند. بر اساس تحقیقات پروبیوتیک‌ها می‌توانند با کاهش التهاب و بهبود حساسیت به انسولین، در مدیریت بیماری‌هایی مانند دیابت نوع ۲ و چاقی مؤثر باشند. البته کارشناسان تأکید می‌کنند که این نتایج هنوز نیازمند تأیید در مقیاس‌های بزرگ‌تر و با کنترل دقیق‌تر هستند.
معجزه یا محصول بازار؟ تردید‌های علمی پابرجاست
در کنار تمامی یافته‌های مثبت، جامعه علمی نسبت به رویکرد‌های تجاری و تبلیغاتی در مورد پروبیوتیک‌ها هشدار می‌دهد. واقعیت این است که همه محصولات موجود در بازار کیفیت و کارایی یکسانی ندارند. استانداردسازی در این حوزه همچنان چالش‌برانگیز است؛ چرا که بسیاری از برند‌ها نوع دقیق سویه‌ها، دوز مؤثر و شرایط نگهداری را به‌درستی ذکر نمی‌کنند.
به گفته محققین، حتی برخی مکمل‌ها در آزمایش‌های مستقل، فاقد مقدار ادعاشده از باکتری‌های زنده بوده‌اند. همچنین، مصرف بی‌رویه یا بی‌نیاز این مکمل‌ها ممکن است در برخی افراد باعث نفخ، درد شکم یا اختلال در تعادل طبیعی میکروبیوم شود.
تازه‌ترین داده‌ها؛ از پیری سالم تا مقابله با عفونت‌ها
در سال‌های اخیر، پژوهش‌های جدیدتری نیز به نقش پروبیوتیک‌ها در زمینه‌هایی مانند سالمندی و بیماری‌های خودایمنی پرداخته‌اند. گزارشی از سری مقالات بررسی‌های تحقیقات پیری (Aging Research Reviews) بیان می‌کند که مصرف منظم برخی پروبیوتیک‌ها در سالمندان می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب‌های مرتبط با پیری کمک کند.
همچنین به گزارش مجله NIH[2] اثر مثبت برخی سویه‌ها در کاهش شدت علائم بیماری‌هایی مانند «لوپوس» صحبت شده است. در دوران همه‌گیری ویروس کووید ۱۹ نیز، پژوهش‌هایی نشان داده‌اند که مصرف پروبیوتیک می‌تواند احتمال ابتلا به برخی عفونت‌های تنفسی را کاهش دهد.
علم کجا ایستاده و مصرف‌کننده چه باید بکند؟
با وجود انبوه مطالعات انجام‌شده، هنوز بسیاری از دانشمندان نسبت به تجویز گسترده پروبیوتیک‌ها به همه افراد، تردید دارند. آنان تأکید می‌کنند که این مکمل‌ها نباید به عنوان درمانی جایگزین برای مشکلات جدی سلامت در نظر گرفته شوند و استفاده از آنها تنها در شرایط خاص و با نظر پزشک توصیه می‌شود. وب‌سایت MD Anderson Cancer Center[3] در گزارشی با توجه به نتایج پژوهش‌ها به خطرات یا احتمال آسیب‌های ناشی از استفاده نادرست یا همراه با سایر دارو‌ها اشاره می‌کند.
از سوی دیگر، متخصصان تغذیه معتقدند که تغذیه روزمره افراد شامل مواد غذایی طبیعی و تخمیری می‌تواند میکروبیوم روده را به شکل مؤثر و ایمن‌تری تقویت کند. برای فرد سالم، تغذیه متنوع معمولاً کافی است؛ و مکمل‌ها تنها در صورت وجود اختلال خاص یا نیاز بالینی قابل توجیه هستند.
وعده‌ای جذاب با واقعیتی پیچیده
پروبیوتیک‌ها بدون شک یکی از جذاب‌ترین موضوعات علم تغذیه و پزشکی معاصر هستند. از توان بالقوه‌شان برای بهبود وضعیت گوارشی تا نقش احتمالی در سلامت روان، داده‌های علمی فراوانی در حال ظهور است. با این‌حال، هنوز نمی‌توان آنها را راه‌حل معجزه‌آسا دانست. آن‌چه مسلم است، لزوم برخورد آگاهانه، مشورت با متخصص و پرهیز از اعتماد کورکورانه به تبلیغات است.
علم در حال حرکت است و شاید روزی برسد که پروبیوتیک‌ها با شواهد قوی‌تر، به بخشی ثابت از درمان‌های مدرن تبدیل شوند. اما تا آن زمان، باید آنها را نه به چشم معجزه، بلکه به عنوان یک ابزار مکمل در کنار مراقبت‌های اصلی سلامت دید.
∎[4][5]References
- ^به گزارش خبرگزاری - (sahebkhabar.ir)
- ^NIH (pmc.ncbi.nlm.nih.gov)
- ^MD Anderson Cancer Center (www.mdanderson.org)
- ^∎ (sahebkhabar.ir)
- ^ (sahebkhabar.ir)
Authors: صاحب‌خبران - جدیدترین و آخرین اخبار ایران و جهان - علمی-فناوری