حفظ سلامت در «هوای وبایی» فقط با پاکسازی بدن ممکن است!
جوان آنلاین: حکمای طب سنتی آلودگی هوا را «هوای وبایی» می‌نامند. زیرا در این هوا بیماری‌های ویروسی نیز بیشتر شیوع پیدا می‌کنند. البته وبا امروزه به عفونت ناشی از ویبریوکلرا گفته می‌شود که مهمترین علامت آن اسهال است. اما هوای وبایی در کتب قدیمی به معنی هوای آلوده بوده و منحصر به این بیماری خاص نمی‌باشد. استنشاق هوای آلوده، به بدن خصوصاً در نواحی قلب، زودتر آسیب رسانده و ممکن است سبب مرگ شود. افرادی که در هوای آلوده تنفس می‌کنند افسرده و کسل و خسته‌اند، به سختی نفس می‌کشند و قوت بدنی ضعیفی دارند. تنفس در هوای آلوده از دیدگاه طب سنتی باعث بروز علایمی از جمله سردرد، اضطراب، تب، بی‌اشتهایی، بی‌حالی، تهوع و استفراغ، تنگی‌نفس، کاهش سطح هوشیاری و... می‌شود. از دیدگاه حکمای طب سنتی، تأثیر‌آلودگی هوا یا به بیان قدیمیتر هوای وبایی بر افراد، به استعداد بدن آنها برای تأثیرپذیری از این آلودگی بستگی دارد. در واقع بدن بعضی از افراد آثار سوء ناشی از آلودگی هوا را با آغوش باز می‌پذیرد و نمی‌تواند در مقابل آن از خود دفاع کند. این اتفاق در کسانی رخ می‌دهد که بدنشان از اخلاط با کیفیت نامناسب و مواد زائد انباشته شده باشد. افرادی که دچار ضعف قوای بدن هستند از این جملهاند. در واقع بدن چنین افرادی به خودی خود، بار ناشی از تجمع اخلاط زائد یا ضعف قوا را بر دوش می‌کشد و با تحمیل شدن بار دیگری مثل آلودگی هوا، تاب تحمل از دست داده و کمرش می‌شکند. بنابراین می‌توان گفت مهمترین راه حفظ سلامتی در این شرایط، پاکسازی بدن از مواد زائد و پس از آن تقویت قوا و اصلاح وضعیت هضم غذا در بدن است، تا از تولید مجدد اخلاط نامناسب جلوگیری شود. اما برای پیشگیری از تأثیر هوای آلوده بر بدن و جلوگیری از بروز بیماری‌های شایع در این زمان چه باید کرد؟
پاکسازی بدن از مواد زائد
به طور طبیعی مواد زائد از طرق مختلف از بدن خارج می‌شوند. یکی از راههای خروج سموم و مواد بیماریزا از بدن، دفع آنها از طریق مدفوع است. بنابراین در کسی که لینت طبع نداشته و دفع مدفوع او به خوبی صورت نمی‌گیرد و به بیان سادهتر دچار یبوست می‌باشد، مواد اضافی راه مناسبی برای دفع ندارند، در نتیجه در بدن تجمع می‌یابند و باعث عفونت می‌گردند. بنابراین یکی از روش‌های پیشگیری از بروز آثار سوء ناشی از آلودگی هوا بر بدن، برطرفکردن یبوست است.
۲) پیشگیری از تجمع دوباره مواد زائد در بدن
حال باید تدبیری بیندیشیم و نگذاریم که مواد زائد دوباره در بدن تجمع پیدا کنند. حکمای طب سنتی در این زمینه نیز توصیههایی دارند:
۱. در شرایط آلودگی هوا از پرخوری و روی همخوری پرهیز کنید. گرسنه ماندن طولانی هم مناسب نیست بلکه باید غذا در حجم کم و به دفعات مصرف شود که زود هضم شده و مواد زائد زیادی از آن به جا نماند.
۲. در شرایط هوای آلوده باید از مصرف گوشت‌های دیرهضم پرهیز کرد. اگر ناچار به مصرف گوشت هستید، از کباب گوشت‌های با هضم راحت مانند جوجه مرغ، کبک، بلدرچین و بزغاله استفاده کنید. بهتر است این گوشتها نیز با مواد ترش مانند سماق، غوره، آب لیمو، سرکه یا آب انار ترش پخته و مصرف شوند.
۳. باید از مصرف آب بسیار سرد، شیر و میوههای آبدار مثل هندوانه، خربزه، خیار، آلو و انگور پرهیز نمود، اما از میوههای ترش به خصوص انار ترش یا میخوش و سیب ترش یا شیرین می‌توان استفاده نمود. شیر از نظر طب سنتی لطیف و سریع الاستحاله به خلط غالب است یعنی در بدن سریع تبدیل به اخلاط موجود در بدن می‌گردد؛ لذا مصرف آن به تنهایی در حالت ناشتا، بیماری‌های تب‌دار یا آلودگی هوا و... توصیه نمی‌شود و باید به همراه کمی عسل یا گلاب مصرف شود یا بهتر است که شیر را بجوشانید و در هنگام جوشیدن، یک قاشق غذاخوری افتیمون را در پارچه‌ای بسته و در شیر بیاندازید. پس از ۱۵، ۲۰ ثانیه پارچه را خارج کرده و در شیر بفشارید تا عصاره آن وارد شیر گردد و افتیمون را دور بریزید. شیر حاصل را با گلاب و عسل بنوشید که به آن شیر افتیمون گفته می‌شود که در دفع اخلاط فاسد و پاکسازی بدن بسیار مفید خواهدبود.
۴. در هوای آلوده باید از خوردن چند نوع غذا در یک وعده پرهیز نمود. چراکه خوردن غذا‌های با شرایط هضم مختلف در یک وعده باعث می‌شود تا هیچ یک از مواد خورده شده به درستی هضم نشوند و از آنها اخلاط نامناسب تولید شود. برای مثال وقتی قصد دارید غذایی تهیه کنید، هر کدام از مواد غذایی مانند گوشت، برنج، حبوبات، سبزیجات و... را براساس زمان مورد نیاز برای پخت، در زمانهای مختلف و با فاصله به غذا اضافه می‌کنید و اگر همه با هم در قابلمه ریخته شوند، در انتها ممکن است مثلاً گوشت هنوز خوب نپخته باشد ولی سبزیجات له شده باشند و حاصل کار، غذایی خوشمزه و مناسب نخواهد بود. این داستان در مورد ریختن مواد غذایی مختلف در یک زمان به داخل دیگ معده هم صدق می‌کند، با این تفاوت که ضرر آن به تدریج ظاهر می‌شود. پس غذا‌هایی با مقتضیات هضمی مختلف باید جداگانه و با فاصله از هم مصرف شوند. البته رعایت این نکته همیشه لازم و ضروری است و در غیر آلودگی هوا نیز ضرر آن متوجه بدن خواهد شد ولی ضرر آن در آلودگی هوا شدیدتر بوده و سریع‌تر بدن دچار علامت می‌شود.
۵. در ایام آلودگی هوا مصرف شیرینی‌جات حتی‌الامکان باید کم شود زیرا مصرف زیاد شیرینی موجب عفونت و فساد اخلاط می‌شود. در عوض خوردن غذا‌های ترش بدون چربی و با مزاج سرد و خشک در این زمان توصیه می‌شود. حکمای طب سنتی مصرف غذا‌هایی از قبیل آش ترش، آش سماق، آش زرشک، آش لیمو، آش نارنج، سیب ترش و به ترش و آش عدس با آب نارنج را پیشنهاد می‌کنند تا خون در بدن کم تولید شود و خون موجود نیز اصلاح شود. اگر در غذا‌های ترش، کمی پیاز و سیر اضافه شود علاوه بر اینکه اصلاح طعم و دفع ضرر ترشی را می‌کند به دلیل خاصیت پادزهری خود، دفع‌کننده ضرر آب و هوای بد نیز می‌باشد. سرکه و در مراتب بعدی آب‌لیمو و آب نارنج نیز برای دفع مضرات آلودگی هوا مفید بوده و هر کس مداومت بر آن کند در هوای آلوده، کمتر بیمار می‌شود. شربتهای ترش مثل شربت لیمو، ریواس، غوره و انار ترش در این ایام مفید بوده و همچنین سکنجبین لیمویی و سکنجبین به و انار نیز مفید است. اضافه کردن کمی آبلیموی تازه به آب آشامیدنی نیز برای دفع ضرر آلودگی هوا توصیه می‌شود.
۶. مصرف پسته، پونه، تمرهندی، خاکشیر، زعفران، رازیانه، کاسنی، کاهو، گشنیز، گلاب، سماق، زرشک، لیمو، نارنج، سیب، به، عدس، پیاز، سیر، سرکه، ریواس، غوره و انار نیز در این ایام مفید است. مصرف پونه، رازیانه، گشنیز، زرشک، سرکه و زعفران (به مقدار زیاد) در بارداری توصیه نمی‌شود.
۷. باید از ورزشها و فعالیتهای بدنی سنگین که موجب تنفس عمیق و طولانی می‌شود، پرهیز کرد. زیرا از دیدگاه طب سنتی حرکت بدنی سنگین، موجب تحریک اخلاط می‌شود و حرکت اخلاط در زمان آلودگی هوا مناسب نیست به خصوص اگر بدن قبل از آن از اخلاط زائد پاکسازی نشده باشد. اما بی‌تحرکی مطلق هم توصیه نمی‌شود زیرا نشستن و بی‌حرکتی طولانی باعث تجمع بیشتر رطوبتها و مواد در بدن شده و به تدریج بدن دوباره از مواد زائد انباشته می‌شود. بنابراین انجام حرکات و نرمش‌های سبک در این ایام مناسب است. یکی از توصیههای حکما در این زمینه تاب‌سواری آرام است که علاوه بر اینکه فعالیتی سبک به حساب میآید، باعث تحلیل رطوبتهای اضافی باقیمانده در بدن نیز می‌شود. نشستن بر صندلیهای متحرک در خانه (rocking chair) نیز نوعی تاب سواری محسوب شده و مفید است. امروزه مطالعات متعددی انجام شده که نشان می‌دهند، اثرات سوء آلایندههای هوا بر انسان با افزایش فعالیت فیزیکی افزایش یافته و مواجهه با آلایندههای هوا در حین ورزش بر کارکرد ریوی اثرات منفی دارد. براساس مطالعهای که در شهر تهران انجام شد، مشخص شد، پاکترین هوا در تهران در ساعات ابتدایی صبح (قبل از ۷ صبح) و نیز در بعدازظهر بین ساعت ۱۸- ۱۷ وجود دارد و آلودهترین زمان بین ساعات ۱۵- ۱۳ و ۲۳- ۲۰ می‌باشد. بر این اساس به عنوان یک راهکار ساده می‌توان پیشنهاد کرد، فعالیتهای ورزشی سبک روزانه خود را در ساعات کمترافیک شبانه‌روز و در محیطهای دور از بزرگراهها و تراکم خودروها انجام دهید. ورزش در پارکهای بزرگ و در ساعات ابتدایی صبح، انتخاب خوبی در این زمینه می‌باشد.
۸. خواب زیاد باعث افزایش رطوبت در بدن می‌شود و رطوبت زیاد، پیشزمینه فساد اخلاط تحت تأثیر هوای‌آلوده است. پس در ایام آلودگی هوا باید از خواب زیاد به خصوص در هنگام روز پرهیز نمود.
تقویت بدن و پاکسازی هوا
یکی از علل بروز امراض به‌خصوص بیماری‌های مسری، ترس از سرایت آن است و افرادی که بیشتر نگران سرایت بیماری هستند، زودتر به بیماری مبتلا می‌شوند و سبب آن این است که ترس بر تمام قوتهای بدن تأثیر منفی می‌گذارد و باعث تضعیف آنها می‌شود. پس باید در ایام آلودگی هوا و همه‌گیری بیماری‌های واگیر مانند آنفلوآنزا، بیماری‌های ویروسی و... علاوه بر رعایت دستورات بهداشتی، بر ترس و نگرانی از سرایت بیماری غلبه نمود. از سوی دیگر شادی و نشاط باعث تقویت قوا، و غم و اندوه و عصبانیت موجب ضعف قوای بدن می‌شوند.
بوییدن به، پونه، سیب، صندل، عود، عنبر، مشک، کافور، نیلوفر، بنفشه، گل محمدی یا گلاب، لیمو، نارنج و بهار نارنج باعث تقویت حرارت طبیعی بدن می‌شود و بدن دیگر به راحتی در معرض هوای آلوده دچار بیماری نمی‌شود. مخصوصاً اگر مزاج افراد نیز در این امر رعایت شود. بدینگونه که افراد گرم‌مزاج عطر‌های سرد مانند کافور، صندل، نیلوفر و بنفشه و افراد سردمزاج عطر‌های گرم مانند عود و عنبر و مشک را ببویند.
حکمای طب سنتی معتقدند، در زمان آلودگی شدید هوا، هوای داخل خانه از هوای بیرون بهتر بوده و ضدعفونی‌کردن آن آسانتر است و خروج از خانه به جز در مواقع ضروری صحیح نیست. آنان به تصفیه هوای خانه و اطراف آن در زمان آلودگی هوا نیز اندیشیده‌اند و به این منظور روش‌هایی برای اصلاح هوا ارائه کرده‌اند:
۱. در هنگام آلودگی هوا بهتر است حوض یا استخر خانه از آب خالی باشد و از دستگاههای مرطوبکننده هوا در خانه استفاده نشود زیرا رطوبت بالا، فضا را مستعد عفونت و اخلاط بدن را مستعد فساد می‌کند. بنابراین در هنگام آلودگی هوا، هر چه هوای محیط خشکتر باشد مطلوبتر است.
۲. داخل به یا سیب را خالی کنید و با گلاب پر کرده و بر حرارت بگذارید تا بوی آن فضای خانه را معطر کند و آلودگی را از بین ببرد.
۳. ظرف اسپری را از سرکه و گلاب پر کنید و هر از گاهی مخلوط را در هوا اسپری کنید.
۴. برای ضدعفونی‌کردن هوای اتاق، یک لیوان سرکه را در ۲۰، ۱۸ لیوان آب ریخته و روی حرارت بسیار کم بگذارید تا پیوسته بجوشد. (نیاز به سرکه زیاد نیست که بوی سرکه در اتاق پیچیده و باعث آزار شود.)
۵. تعدادی پیاز، سیر و نارنج یا هرکدام از آنها که در دسترس بود را از وسط نصف کرده و در گوشه و کنار اتاق و محل نشست و برخاست و به خصوص محل خواب اهل منزل قرار دهید و هر ۲۴ ساعت آنها را برداشته و پیاز، سیر و نارنج تازه جایگزین نمایید.
۶. ماسک توصیه شده از سوی حکمای طب سنتی در زمان آلودگی هوا، عبارت است از پارچه‌ای که با مخلوط موسیر و سرکه، خیس و آغشته شده باشد. که می‌توان این ترکیب را روی ماسک‌های کنونی نیز به کار برد.
استفاده از روش‌های فوق و رعایت اصولی که ذکر شد، بدن را در مقابل عوامل بیماری‌زای پخش شده در هوای آلوده مصون نگاه می‌دارند، لذا ابتلا به بیماری رخ نمی‌دهد یا اگر رخ دهد، بسیار خفیف و زودگذر خواهد بود. بنابراین در صورت رعایت موارد فوق نیازی به استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها نخواهد بود. نکته مهم: در درمان بیماری‌های ویروسی، استفاده از آنتی‌بیوتیک جایگاهی ندارد و موجب تسریع بهبود بیماری نمی‌شود، بلکه بدن را ضعیف و مقاومت بدن در مقابل آنتی‌بیوتیک را ایجاد می‌کند؛ لذا مصرف آنتی‌بیوتیک فقط در مواردی که بیماری باکتریایی سوار بر بیماری ویروسی شده باشد، آن هم با تجویز پزشک مجاز است.
*پزشک متخصص طب‌سنتی، استاد دانشکده طب‌سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران
Authors: صاحب‌خبران - جدیدترین و آخرین اخبار ایران و جهان - علمی-فناوری