وظایف دستگاه‌ها در سند ملی سالمندی شفاف نیست
با این حال آنچه بیش از افزایش مدت امید به زندگی اهمیت دارد، کیفیت زندگی است که متأسفانه براساس اظهارات کارشناسان، وضعیت سالمندان جامعه از این نظر مناسب نیست.
یافتن مراقب ایمن و قابل اعتماد برای نگهداری از سالمندان به دلیل کاهش تعداد فرزندان، ترس عجیب از تاریکی شب و تنهایی و دغدغه بیمه و معیشت تنها بخشی از چالش‌هایی است که این گروه سنی در جامعه با آن مواجه‌اند.
به نظر می‌رسد آنچه می‌تواند بخشی از این دغدغه‌ها را کاهش دهد توانمندسازی سالمندان و تأمین نیازهای آن‌ها در این دوره حساس است.
تأثیر توانمندسازی از دوران خردسالی تا سالمندی
مژگان رضازاده، رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور با بیان اینکه توانمندسازی مقوله‌ای مستمر و مداوم است، می‌گوید: همه انسان‌ها بايد از خردسالی در مسير توانمندسازی قرار گيرند و مهم‌ترين ابزار برای دستيابی به اين هدف، آموزش است. همچنین برای ارتقای فردی افراد، باید برنامه‌ریزی آموزشی دقیق از دوران طفولیت و خردسالی صورت گیرد تا فرد در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... توانمند شود. درواقع توانمندسازی یک نوع پرورش و مهارت‌افزایی است.
ما در حوزه سالمندی، جامعه هدف را در جامعه میانسالی و سالمندی در نظر می‌گیریم. در حوزه میانسالی روی افراد 40سال به بالا برنامه‌ریزی می‌کنیم و برنامه‌ای را با عنوان «سواد سالمندی» در قالب همکاری با سازمان استخدامی کشور به همه کارکنان لشکری و کشوری ارائه کرده‌ایم.
این برنامه آموزشی موجب می‌شود کارکنان از مراحل رشدی، سبک زندگی و پیشگیری‌های اولیه برای داشتن سالمندی فعال مطلع شوند. امیدواریم با این آموزش‌ها بتوانیم از دوره میانسالی و بزرگسالی به توانمندسازی سالمندان آینده کمک کنیم. همچنین در راستای توانمندسازی سالمندان، تفاهم‌نامه‌ای را با بسیج علمی منعقد کرده‌ایم. شرکت‌های دانش بنیان زیادی پس از بازدید از نمایشگاه «آباد ایران» علاقه‌مند به فعالیت در حوزه سالمندی بودند. جلساتی را با معاونت علمی ریاست جمهوری برگزار و تلاش کردیم از آخرین فناوری‌ها برای موضوعات سالمندی بهره بگیریم. قصد داریم تا پایان سال نخستین نمایشگاه بین‌المللی را با موضوع سالمندی با حضور شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی و خارجی در کشور برگزار کنیم.
مستمری سالمندان کفاف زندگی آن‌ها را نمی‌دهد
وی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کشور را وضعیت معیشتی سالمندان می‌داند و می‌گوید: سن سالمندان که بالا می‌رود، چه آن‌هایی که بازنشسته می‌شوند و یا حتی بیمه ندارند، با محدودیت‌های جسمی مواجه می‌شوند و توانایی و انرژی گذشته را ندارند. از طرفی مستمری و حقوقی که سالمندان دریافت می‌کنند، کفاف زندگی آن‌ها را نمی‌دهد.
مثلاً در کلانشهرها، مهم‌ترین مشکل افراد، مربوط به معیشت آن‌هاست. پس از موضوع معیشت، شیوع بیماری‌های مختلف در دوران سالمندی و هزینه‌های درمان مطرح است. گاهی اوقات بیمه این هزینه‌ها را پوشش نمی‌دهد و گاهی ممکن است بیماری‌های سالمندان نیاز به خدمات توان‌بخشی و یا حتی مکمل‌های تغذیه‌ای در قالب داروهای تقویتی داشته باشد که متأسفانه باز هم بیمه‌ها این هزینه‌ها را گردن نمی‌گیرند.
از طرف دیگر وقتی سن سالمندان افزایش می‌یابد برای یافتن مراقب ایمن و قابل اعتماد دچار چالش‌هایی هستند، زیرا از یک سو با کاهش تعداد فرزندان و مهاجرت یا دوری آن‌ها و از سوی دیگر با هزینه‌های زیاد مراقبان مواجه می‌شوند. یکی دیگر از مشکلات سالمندان، ترس عجیب آن‌ها از تاریکی شب و تنهایی است.
رضازاده ادامه می‌دهد: تعریف بهداشت جهانی از سالمندان این‌گونه است که می‌گوید سالمند باید فعال باشد و بتواند در همه عرصه‌ها از مشارکت گرفته تا سبک زندگی سالم، سلامت جسم و روان، انجام ورزش‌های لازم، غربال‌گری به واسطه خودمراقبتی، آشنایی با سطوح ارجاع و... مؤثر باشد. بنابراین مؤثرترین کار این است شرایطی را ازجمله ایجاد محیط آموزشی، دسترس‌پذیری محیط‌های عمومی و پیش‌بینی نیازهای سالمندان در کشور فراهم کنیم. ما در این حوزه نیز بسته‌های آموزشی را تدوین کردیم و از طریق سازمان‌های مردم‌نهاد و بنیاد فرزانگان که متشکل از سالمندان است، این آموزش‌ها را ارائه می‌دهیم.
امسال با توانمندسازی زنان سالمند کار خود را آغاز و در سال‌های آینده مردان سالمند را نیز به این طرح اضافه می‌کنیم. همچنین در حال بومی‌سازی طرحی با نام «احیای ریش‌سفیدان محلی» براساس الگوی بین‌المللی هستیم تا از طریق آن بتوانیم شأن و کرامت بزرگ خانواده را احیا کنیم.
مشارکت سالمندان با همسالان خود چقدر اهمیت دارد؟
او در پاسخ به این پرسش که یادگیری چه موضوعات یا مهارت‌هایی برای سالمندان مفیدتر است و تعامل با همسالان در فرآیند یادگیری سالمندان تا چه اندازه اهمیت دارد، بیان می‌کند: برنامه‌ای با نام «بانک زمان» داریم که از طریق آن می‌توانید از یاری دیگران استفاده کنید یا به دیگران یاری برسانید. در ایران هم از این برنامه با هدف کمک گرفتن از داوطلبان محلی برای مراقبت از سالمندان استفاده می‌شود. فعالیت بعدی مربوط به «محیط دوستدار سالمند» است.
این محیط هشت بُعد متفاوت دارد؛ اما ما سعی داریم بُعد تازه‌ای را با عنوان «بُعد سالمند» به نام کشورمان ثبت کنیم. همچنین برنامه‌ای را با عنوان کارانگیزی پیش گرفته‌ایم که در مرحله مطالعات اولیه آن هستیم. بسیاری از افرادی که بازنشسته می‌شوند و سرگرمی خاصی ندارند، دچار افسردگی و ناراحتی‌های ناشی از مراحل رشدی خود می‌شوند. ما با برنامه، کارهایی را که متناسب با علایق و شرایط جسمی آن‌هاست طراحی می‌کنیم تا بتوانیم امید به زندگی را در وجودشان به ارمغان بیاوریم.
تعامل سالمندان با همسالان و مشارکت‌های اجتماع دو مقوله بسیار مهم هستند. در حال حاضر شهرداری و سازمان بهزیستی نیز روی این دو موضوع به صورت جدی کار می‌کنند و اقدامات ارزنده‌ای را انجام داده‌اند. در مراکز روزانه و حتی شبانه‌روزی سالمندان دورهمی و گردهمایی‌هایی را برای تعامل آن‌ها با یکدیگر برگزار می‌کنیم تا اوقات خوشی را رقم بزنیم. گفتنی است یکی از شاخصه‌های امید به زندگی سالمندان، میزان مشارکت آن‌هاست.
اقدامات سازمان‌های مختلف به منظور نگهداری از سالمندان
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور در خصوص اقدامات سازمان‌های مختلف در حوزه سالمندان این‌گونه می‌گوید: سازمان بهزیستی در حیطه خدمات نگهداری و توان‌بخشی سالمندان اقدامات زیادی را ازجمله ساخت مراکز مختلف اقامتی انجام داده است. در این مراکز علاوه بر چکاپ‌های پزشکی و ارائه آموز‌ش‌های لازم برای استفاده از خدمات توان‌بخشی، خاطرات سالمندان مرور و در کتابچه‌های مختلف نوشته می‌شود. در حوزه توان‌بخشی نیز شرکت‌های دانش بنیان فناوری‌ها و دستگاه‌های مختلفی را ابداع کردند.
متخصصان در حال پیش‌بینی دوره‌های آموزشی متفاوت در کوتاه‌مدت هستند. شورای ملی سالمندان در جلسات و نشست‌های تخصصی با بررسی حوزه نیازهای سالمندی، این نیازها را به دستگاه‌های عضو اعلام می‌کند و این دستگاه‌ها برنامه‌ریزی‌های لازم را در این زمینه انجام می‌دهند.
همکاران من به‌طور مداوم مشغول مطالعه آخرین دستاوردهای حوزه سالمندی در کشورهای مختلف به‌خصوص کشورهایی هستند که مشابهات فرهنگی و اجتماعی با ما دارند و سعی می‌کنند از این مطالعات بازطراحی‌هایی را انجام دهند که بتوانیم از سالمندان به‌خوبی مراقبت کنیم.
وی خاطرنشان می‌کند: یکی دیگر از اقداماتی که در دستورکار دبیرخانه قرار دارد، برنامه‌ریزی‌های لازم در حوزه فرهنگ از جمله تکریم سالمندی است. مراقبان رسمی و غیررسمی یکی دیگر از موضوعات بسیار مهم در حوزه سالمندی است.
در حوزه کارانگیزی و دانشگاه نسل سوم نیز اقداماتی را انجام داده‌ایم و در حال رایزنی‌هایی با بخش خصوصی هستیم. به محض اینکه این اقدامات ظرفیت استفاده از کانون خبرگانی و نخبگانی سالمند را فراهم کند، به صورت رسمی از این برنامه رونمایی می‌شود. همچنین مشغول بررسی موضوعاتی مثل استفاده از سالمندان در مسائل مشورتی مانند هیئت امنای مساجد، شوراهای حل اختلاف و... هستیم.
هرکدام از این اقدامات توسط دستگاه‌های مختلف اجرا می‌شوند و دبیرخانه شورای ملی سالمندان عملاً کار سیاست‌گذاری و رصد برنامه‌های سایر دستگاه‌ها را انجام می‌دهد.
سعی داریم براساس نیاز سالمندان، بسته‌ها و راهکارهای مؤثر را توسط دستگاه‌های اجرایی طراحی کنیم. تکریم سالمندان، میز خدمت سالمندان و استفاده از ابزارهای لازم برای ارتباط بین‌نسلی و پیوند بین نسلی بزرگ‌ترها با جوانان نیز مداوم در حال بررسی است. امیدوارم همان‌طور که در کشور گام‌های مناسبی در راستای جوانی جمعیت برداشته می‌شود، نگاه ویژه‌تری به حوزه سالمندان داشته باشیم. همچنین ازجمله مهم‌ترین موضوعاتی که در حوزه سالمندی باید مورد توجه جدی قرار گیرد، پیش‌بینی ردیف‌های بودجه‌ای مناسب برای حوزه سالمندی، تصویب لایحه دفاع از حقوق سالمندان و پیش‌بینی نیازهای سالمندان براساس رشد جمعیتی آن‌هاست.
پدیده سالمندی جمعیت در ایران
رضازاده با بیان اینکه سند ملی سالمندی در سال1399 به صورت رسمی توسط وزیر وقت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به عنوان رئیس ملی شورای سالمندان کشور و رئیس سازمان برنامه و بودجه و معاون رئیس‌جمهور ابلاغ شد، عنوان می‌کند: موضوعی که در این سند به آن پرداخته نشده، برنامه عملیاتی سازمان‌های مختلف است که باید به صورت شفاف‌تر مشخص می‌شد. از ابتدای امسال مشغول بازنگری سند در دو مرحله نخبگانی که متشکل از نخبگان و متخصصان دانشگاهی و مرحله اجرایی که متشکل از دستگاه‌های عضو اجرایی است، هستیم. این بازنگری به همراه تدوین برنامه‌های عملیاتی انجام می‌شود، یعنی نقطه نظرات وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های عضو گرفته و براساس آن‌ها سند تنظیم می‌شود.
سند ملی اصلی‌ترین منبعی است که همه دستگاه‌های اجرایی می‌توانند به آن استناد کنند و براساس آن برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهند. ایران کشوری است که به‌سرعت به سمت سالمند شدن گام بر‌می‌دارد. ما باید از الان بسترسازی‌های لازم را در این حوزه انجام دهیم تا در آینده با چالش مواجه نشویم.
او در پایان با بیان اینکه سلامت ابعاد مختلفی دارد که یکی از آن‌ها سلامت روانی است، اظهار می‌کند: این بُعد مؤلفه‌های زیادی دارد. متأسفانه تاکنون تحقیق جامعی درخصوص وضعیت سلامت روان سالمندان ارائه نشده است.
اگرچه مراکز بهداشت اقدامات و مطالعات خوبی در این زمینه انجام داده‌اند اما هنوز نتوانسته‌اند پیمایش سالمندان را که یکی از مؤلفه‌های سلامت روان است اجرا کنند.
ان‌شاءالله تلاش می‌کنیم با همکاری وزارت علوم، پیمایش مرکز آمار ایران و پیمایش ملی سالمندان را برگزار کنیم. در کشور ما آن‌قدر که به موضوع سلامت جسم افراد پرداخته شده به سلامت روان پرداخته نشده و ما قصد داریم تسهیلگرانه سلامت روان را پرورش دهیم.
Authors: صاحب‌خبران - جدیدترین و آخرین اخبار ایران و جهان - علمی-فناوری