اولویت‌های مردم در نظام سلامت دولت چهاردهم چیست؟

فرهیختگان: یکشنبه 28 مرداد، در دومین روز از بررسی صلاحیت کابینه دولت چهاردهم، نوبت به گزینه پیشنهادی وزارت بهداشت رسید. اگرچه «شاید» صلاحیت فنی و تخصصی و همچنین برنامه‌‌های ایشان توسط کمیسیون بهداشت به درستی بررسی شده‌ باشد، در صحن علنی مجلس اما، خبری از این بعد مهم ارزیابی در صحبت موافقان و مخالفان نبود! یکی از ویژگی‌های مهم وزارت بهداشت، خصوصا در کشور ایران، این است که فاصله زمانی میان «اثر» و «تأثیر» در آن زیاد نیست.

بر اساس نتایج به دست‌آمده از این پیمایش، «گسترش پوشش بیمه و کاهش هزینه‌ها» با 37.4 درصد بیشترین سهم آرا را به خود اختصاص داد. پس از آن «ارتقای کیفیت آموزش پزشکان و متخصصان» با 18.9 درصد و «تقویت خدمات بهداشتی و پیشگیری» با 16.6 درصد در رتبه‌های بعدی قرار داشتند. در بین سایر گزینه‌ها، «گسترش خدمات پزشکی از راه دور» با 5.6 درصد کمتر مورد توجه قرار گرفت و پایین‌ترین سهم از انتخاب پاسخ‌دهندگان را به خود اختصاص داد.

تفاوت قابل توجه 18.5 درصدی میان اولویت اول و دوم پاسخ‌دهندگان، می‌تواند توجه سیاستگذاران سلامت را به کارکردهای مختلف تأمین مالی نظام سلامت جلب کند. اگرچه شرایط اقتصادی در کشور ما، ممکن است هر مخاطبی را به انتخاب گزینه مربوط به کاهش هزینه‌ها متمایل سازد اما میزان سهم سلامت از تولید ناخالص ملی و به تبع آن سهم دولت از هزینه‌های سلامت شهروندان، چگونگی انباشت و تسهیم مخاطره از طریق سازوکار بیمه‌ و در نهایت نحوه خرید خدمت و حد راهبردی بودن آن در ایجاد این احساس نیاز در بین مردم قابل بررسی است. این انتخاب تا حدی گویاست که تأکید بر پوشش صددرصدی بیمه در سال‌های اخیر اگرچه در جای خود قابل تقدیر است اما صرفا به معنای افزایش جمعیت تحت پوشش (گستره پوشش) است؛ حال‌آنکه علاوه بر گستره پوشش، مجموع خدمات پوشش داده شده (عمق پوشش) و نسبت هزینه‌های پوشش‌داده شده (سقف پوشش) نیز بسیار حائز اهمیت است که شاخص‌هایی نظیر پرداخت از جیب، هزینه‌های کمرشکن و هزینه‌های فقرزای سلامت، می‌تواند انواع این پوشش‌ها را برای سیاستگذاران معین و برای مردم محسوس ‌سازد. 

یعنی اگر دولت اهتمام کافی به حوزه سلامت داشته باشد -که دولت پزشکیان حتما دارد- و مدیران ارشد این وزارتخانه شایستگی‌های لازم را داشته باشند، این قابلیت وجود دارد که بسیاری از سیاست‌ها در مدت زمانی کوتاه به جریان افتاده و پیاده‌سازی شوند و حتی به اثرگذاری برسند.

مقایسه نظر مردم در شهر و روستا نشان می‌دهد دغدغه‌های مردم بر اساس این معیار با یکدیگر متفاوت است. درحالی‌که اولویت پاسخ‌دهندگان شهری (شامل 75 درصد کل پاسخ‌دهندگان) کاملا منطبق بر اولویت‌بندی کل نمونه است، پاسخ‌دهندگان روستایی «افزایش تعداد پزشکان، درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها» را با 19.5 درصد از سهم کل آرای روستا‌ها اولویت دوم خود دانسته‌اند. 

این تفاوت نیز موضوعی قابل تأمل و بررسی است که می‌تواند ناشی از مشکل عدم دسترسی مناسب در روستاها، کیفیت نامطلوب و یا حتی انگاره محرومیت و انتظار خدمات بیشتر باشد. باید توجه داشت که در هر صورت جهت رفع این مشکل باید راهکارهایی ویژه برای جمعیت 25 درصدی روستاها طراحی شود؛ تمرکز پزشکان در شهر‌ها و تفاوت ادراک مردم در شهر و روستا نسبت به تعداد پزشکان و مراکز درمانی حاکی از آن است که توزیع پزشکان بین شهر و روستا به درستی صورت نگرفته و صرفا با افزایش تعداد پزشک و بدون توجه به سازوکاری که فرآیند توزیع را اصلاح کند، مساله توزیع حل نخواهد شد.

تفاوت دیدگاه زنان و مردان چگونه است؟
پس از اولویت اول مشترک بین مردان و زنان یعنی «گسترش پوشش بیمه و کاهش‌هزینه‌ها» تفاوت‌های آنان قابل توجه است. مردان «افزایش تعداد پزشکان، درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها» را اولویت دوم خود در نظر گرفته‌اند. این درحالی است که زنان نه تنها دو گزینه «ارتقای کیفیت آموزش پزشکان و متخصصان» و «تقویت خدمات بهداشتی و پیشگیری» را مهم‌تر دانسته‌اند بلکه به صورت معناداری برای گزینه «افزایش تعداد پزشکان، درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها» اولویت کمتر اعلام کرده‌اند. اختلاف میان دو گزینه سوم و چهارم یعنی «تقویت خدمات بهداشتی و پیشگیری» و «افزایش تعداد پزشکان، درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها» در کل جامعه 3.1 درصد و در بین زنان 10.4 درصد است. 

در تحلیل این تفاوت‌ها توجه بیشتر زنان به دو گزینه مذکور می‌تواند حاکی از تفاوت رویکرد و محوریت مراقبت بهتر (پیامد بهبود کیفیت ارائه‌کنندگان و نیز خدمات بهداشتی و پیشگیری) در دیدگاه و سبک زندگی آنها داشته باشد. از سوی دیگر نقش مردان در خانواده و الگوی کار و زندگی آنها در تمایل بیشتر به توسعه کمی ارائه‌دهندگان خدمات و زیرساخت‌های لازم قابل بررسی است. البته باید توجه داشت که رأی کمتر به یک گزینه فقط به معنای اولویت کمتر نیست؛ بلکه ممکن است برخی گزینه مربوطه را اولویت بدانند اما از چگونگی آن در وضعیت فعلی راضی باشند و درنتیجه آن را به عنوان اولویت انتخاب نکنند. در هر صورت به نظر می‌رسد لازم است چه در میان مردان و چه در کل جامعه بر اهمیت بهداشت و پیشگیری و ضرورت نقش‌آفرینی و مشارکت خود مردم در حفظ سلامت تأکید شده و فرهنگ‌سازی لازم صورت پذیرد.

متن کامل گزارش سعید نجبا، هسته سلامت مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) را در روزنامه فرهیختگان ^[2]بخوانید.