یک دهه در زحل؛ به مناسبت دهمین سال حضور کاوشگر کاسینی در مدار زحل

کاوشگر کاسینی از جمله‌ی موفق‌ترین پروژه‌های ناسا است که اطلاعات مفید و کاربردی و گاهاً دور از انتظاری را از سیاره‌ی زحل و قمر مصنوعی آن در اختیار دانشمندان قرار داده است. شاید یکی از برترین خدمات این کاوشگر، ارسال اطلاعات مفید به‌همراه تصاویر بی‌نظیری باشد که نگرش بهتری را در اختیار علاقمندان به نجوم قرار داده است. اما رفته‌رفته زمان خداحافظی با این کاوشگر سر می‌رسد.

کاوشگر کاسینی که در واقع نام اصلی آن کاورگشر کاسینی-هویگنس  است، با در نظر گرفتن اهداف بلندمدت و گسترده‌ای راهی فضای بیکران شد. ناسا این کاوشگر را برای دریافت اطلاعاتی از ترکیب و جریان حلقه‌های زحل، ساختار شیمیایی و طبیعت هاله‌ی این سیاره، تاریخ و نحوه‌ی ایجاد قمر‌های اطراف آن و همچنین دریافت اطلاعات تکمیلی در مورد بزرگ‌ترین قمر این سیاره، تایتان راهی فضا کرده بود. هرچند در ابتدا لیست وظایف تعریف شده برای این کاوشگر بسیار دور از دسترس و به‌نوعی جاه‌طلبانه به‌نظر می‌رسید، اما پس از رسیدن به مدار زحل در تاریخ 10 تیرماه 1383، انجام این وظایف برای کاسینی چندان غیرممکن به‌نظر نمی‌رسید. نظر بسیاری از افراد از منجمان تا افراد عادی و مخاطبین عمومی در مورد این پروژه مشترک بود: یکی از موفق‌ترین پروژه‌های ناسا. این پروژه در سال 2016 میلادی با پایان یافتن ماموریت خود، به سمت زحل حرکت خواهد کرد.

مطمئناً یکی از به‌یاد ماندنی‌ترین تصاویری که نگرش جدیدی را در مورد زحل هم از منظر علمی و هم از نظر زیبایی‌شناختی در نظر عموم مردم ایجاد کرد، تصاویری از قرار خورشیدگرفتگی زحل یا به بیان بهتر قرار گرفتن سیاره‌ی زحل بین کاوشگر کاسینی و خورشید است که منجر به ثبت تصاویر حیرت‌انگیزی شده است. با توجه به نبود نور خورشید، گازها و ذرات معلق شناور در اطراف این سیاره، با تلالو نور خورشید علاوه بر ملا کردن وجود لایه‌های جدید از حلقه‌های زحل که دارای ساختاری تیره و باریک است، تصاویر ناب و زیبایی را نیز از این سیاره در نظر جهانیان پدید آورد. از دیگر یافته‌های این کاوشگر می‌توان به ساختار یکی از حلقه‌های زحل با نام E Ring اشاره کرد که شامل کریستال‌های یخ است. این کریستال‌های یخ توسط یکی از اقمار زحل با نام Enceladus در فضا رها می‌شود که منشا آن وجود آتشفشان‌های عظیم کریستالی روی این قمر است. تمامی این یافته‌ها به‌واسطه‌ی ارسال کاوشگر کاسینی به فضا در اختیار بشر قرار گرفته است.

و اما تایتان. تایتان یکی از دو قرم شناخته‌ شده‌ی سیاره‌ی زحل است. دلیل علاقه‌ی دانشمندان به تایتان چیست؟ می‌توان عمده‌تری دلیل برای علاقه‌ی دانشمندان به این قمر را ساختار جالب توجه و مساعد سطح این قمر عنوان کرد. تایتان از نظر اندازه‌ بزرگ‌تر از کوچک‌ترین سیاره‌ی موجود در منظومه‌ی شمسی، یعنی عطارد است و برای مدت‌های مدیدی دانشمندان بر این اعتقاد استوار بودند که این قمر دارای مقادیر زیادی از مایعات در سطح خود است. کاوشگر کاسینی با رصد سطح این سیاره، نظریه‌های دانشمندان را تایید کرد. این قمر دارای دریاچه‌های گسترده‌ای از هیدوژن است که حتی می‌توان از آن برای سوخت فضاپیماهایی استفاده کرد که در سطح این قمر به زمین خواهند نشست.

پروژه‌ی کاسینی الهام بخش کلید خوردن یکی از پروژه‌های عمومی ناسا نیز شد. درصورتی که به تصویر خورشیدگرفتگی ثبت شده از زحل بنگیرید، می‌توان در سمت چپ و بالای حلقه‌ی درخشان زحل یک نقطه‌ی روشن را دید. این نقطه‌ی روشن کره‌ی زمین است که ناسا با الهام گرفتن از این تصویر، پروژه‌ای را با نام روزی که زمین می‌خندند کلید زد. این کمپین از داوطلبان و افراد عادی دعوت کرد تا تصویری از خود را در حالت لبخند زدن، ثبت کرده و برای ناسا ارسال نمایند. این پروژه‌ی منجر به ایجاد بزرگ‌ترین تصویر گروهی جهان شد.

کاسینی یکی از جالب توجه‌ترین پروژه‌های ناسا است. برخی از تصاویری که توسط این کاوشگر ثبت شده، بصورت برنامه‌ریزی شده بوده و برخی نیز حاصل طبع فضانوردان و کارشناسان است. پی بردن به وجود سفره‌های آب زیرزمینی در سطح قمر Enceladus در اثر بررسی امواج مایکرویو حاصل شده که در اطراف کاوشگر کاسینی توسط دانشمندان رصد شده است. این امواج در اثر تغییرات جرم در این قمر منتشر می‌شود. اما اهمیت موضوع زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم کاسینی با داشتن چنین قابلیت، راه را برای اثبات وجود سفره‌های زیرزمینی هموار ساخته است.

پرده‌ی آخر فعالیت کاوشگر کاسینی، بسیار جالب توجه خواهد بود. این کاوشگر پس از آخرین گذر از حلقه‌های بیرونی سیاره‌ی زحل و ذرات کریستالی حاصل از قمر Enceladus، رو به سوی حلقه‌های داخلی زحل آورده و از این‌رو از میان قمرهای مختلف عبور کرده و رفته‌رفته به سیاره‌ی زحل نزدیک‌تر خواهد شد. یقیناً اطلاعات حاصل از نزدیک شدن به حلقه‌های درونی و همچنین خود سیاره می‌تواند صفحات جدیدی از یافته‌ها را در مورد این سیاره، پیش روی دانشمندان قرار دهد.

کاسینی خدمات ارزنده‌ای را به بشریت انجام داده است و در آخرین مرحله از سفر موفقیت آمیز خود به حلقه‌های درونی زحل نیز، اطلاعات خود را تا آخرین لحظه‌ی ممکن به ایستگاه کنترل خود روی زمین ارسال خواهد کرد. یقیناً این کاوشگر تا قرن‌ها در یادها خواهد ماند.